رضا هدایت- از بین النهرین تا به امروز
اکسیر جاودانگی: از بین النهرین تا به امروز
نقش تعادل در عناصر نقاشی
مجموعه نقاشی‌های رضا هدایت[۱] با عنوان «باغ بی‌خزان» دارای فضایی شاعرانه و سرشار از رنگ‌هایی زنده است. رضا هدایت هنرمند‌ی که زبان بصری‌اش متاثر از هنر شرق است اما خصلت‌های ساده‌ی فرمی و خلاقیت‌های شخصی رنگینش موجب شده که هنر او مرزهای جغرافیایی را هم درنوردد. در مجموعه‌ی او نه فضا از فیگورها پیشی می‌گیرد و نه فیگورها از فضا، رنگ در دل فرم و فرم از دل رنگ سر برمی‌آورند. فضای او در نقاشی یک فضای به تعادل رسیده است و همه چیز در حالتی بهشتی در خیال تلفیق شده‌اند. نقاشی‌های این هنرمند ذهن مخاطب را با دیوارنگاره‌های باستانی در تاریخِ هنر پیوند می‌زنند. آیین و مناسک برای بقا و ارزش جادو در گذشته، جای خود را به باغ بی‌خزانی داده است که از لذت و زیبایی و فراوانی لبریز است. این قاب‌ها از بطن تاریخ بیرون کشیده شده‌اند و بر دوران معاصر فرود آمده‌اند.
کردستان، ایران، بین النهرین
رضا هدایت در بخشی از مصاحبه‌اش بر ایرانی بودنش تاکید کرده و در مورد کارهایش گفته است:« طبیعتا آن چیزی که برای من وجود دارد چیزی است، که من در آن شکل گرفتم، حالا این بوم یک وقتی کردستان است برای من و یک وقتی ایران است و یک وقت دیگر بین النهرین یعنی من تمام این‌جاها را بوم خودم می‌دانم، همه‌ی این‌جا سرزمین من می‌شود و همه‌ی این‌ها آن چیزی است که در سرزمین من وجود دارد.»[۲] در هنر بین‌النهرین با ماهیتی آیینی و تشریفاتی مواجه هستیم. نیایش ارباب‌ها و فرمانرواهای روحانی، فضای این هنر را لبریز کرده است.[۳] او با وام گرفتن از المان‌های تاریخی و جغرافیایی گذشتگان و فضای معاصری که در آن می‌زیسته، مدیوم لطیف‌تری نسبت به سنگ‌نگاره‌ها و کنده‌کاری‌ها برگزیده است. در نقاشی‌های او جادو، خیال، شعر و ادبیات و گویی دعوت به زیبایی و زندگیِ اینجهانی موج می‌زند و او این فضا را به شکلی هوشمندانه در دو بخش مجزا که همچون رودی خروشان در کنارهم قرار دارند- اما در هم آمیخته نمی‌شوند ایجاد کرده- که همین امر نیز یادآور فرهنگ و هنر بین‌النهرین( سرزمین میان رودان) است.(تصویر۱)
المان‌های تاریخی و جغرافیایی
تکنیک او به گونه‌ای است که فرم‌ها از خلال سطوح رنگی یک‌دست و روشنی بیرون می‌آیند، در واقع هنرمند بک‌گراند تک‌رنگ خود را بر روی بافت رنگین و پر کار خود می‌آورد و آنچه قرار است در پلان عقب باشد مانند رودخانه‌ای جوشان بر روی کار جریان می‌یابد.(تصویر۲) این روش کار تداعی کننده‌ی تاکید بر تاریخ گذشتگان و اهمیت آن از نگاه هنرمند است. نوعی به جلو راندن و در پیش چشم قرار دادن تمدن شرقی در زمان حال. در همین راستا احمد رضا دالوند درباره سبک و شیوه نقاشی‌های رضا هدایت نوشته است: «رضا هدایت با انبوه رنگ‌هایش بر سطح بوم، رفتاری پارادوکسیکال می‌کند. به این معنا که با ایجاد تیره‌ها روی روشنی‌ها و برعکس، روشنی را از منافذ پیش‌بینی‌ناپذیر تیرگی‌ها عبور می‌دهد. هدایت به‌طور خستگی‌ناپذیر، با هر فعل نقاشانه‌ای که منجر به ایجاد هارمونی و ریتم در تابلوهایش شود؛ به باروری سطح می‌پردازد. این نقاش، وسعت رنگ‌های مهار شده را با پوششی مسطح به انقیاد در می‌آورد، تا عجالتا جهان رنگین بهایم و پرندگان و آدمیان را در صلحی بهشتی به تماشا بگذارد.»[۴]
اکتشافات بداهه در فرم و رنگ
نقاشی برای او نوعی اکتشاف است، همانند فرم‌های طبیعی و موتیف‌هایی که در خلال بوم‌هایش کشف می‌شوند و حلول می‌کنند. گویی نقاشی کردن برای این هنرمند سختی خاصی ندارد یا برای او همه‌چیز در ذهنش محیاست و تنها قرار است به سادگی از ذهن او بر روی بوم منتقل شود. او می‌گوید: «نقاشی کردن برای من مانند نفس کشیدن است. اگر بخواهم درباره‌اش تصمیم بگیرم، مانند حکایت مردی می‌شود که نمی‌داند هنگام خواب ریشش را زیر پتو بگذارد یا روی پتو؛ اما می‌دانم که انباشته‌هایم کم نیست و ناخودآگاه به انبار می‌روم و دلخواهم را در تاریکی برمی‌گزینم؛ بنابراین نسبت عقل و اندیشه‌ی من برابر است و به‌سان شب و روزدر هم می‌لولند و برتری با هیچ‌کدامشان نیست.»[۵]
گشتوگذار در ادبیات نظامی
هنرمند در بیانیه‌اش اذعان داشته که از اشعار نظامی برای الهام فضایش کمک گرفته است و نقاشی‌هایش را ماحصل گشتوگذار در باغ نظامی معرفی کرده است.[۶] در هفت‌پیکر نظامی با باغی مواجه هستیم که دارای خصوصیاتی از باغ‌های ایرانی است که قابل قیاس با نقاشی‌های هدایت می‌باشد. این باغ که باغ خواجه است از دو بخش مجزا و تو در تو تشکیل شده و چهار طرف آن را فضایی بسته تشکیل داده است. با بررسی این نقاشی‌ها هم با دو بخش کاملا مجزا به لحاظ رنگ و فرم مواجه هستیم که لابلای یکدیگر پیش می‌روند و در چارچوب بوم نقاشی محبوس شده‌اند. این شباهت‌های ساختاری میان ادبیات غنی جغرافیای هنرمند و نقاشی‌هایش برپیچیدگی‌های نقش خیال در فضای او می‌افزاید. در این باغ به بوی معطر خاک، میوهای بهشتی و سرو‌های جوان، جوی‌های جاری و مرغان خوش‌خوان اشاره شده است و همچنین حضور پررنگ زنان هم در بخش مشخصی از باغ به نام بوستان پررنگ‌تر است. حتی در نگاهی دقیق‌تربه نقاشی‌ها به زنی در حال چنگ‌نوازی بر‌می‌خوریم که نظامی در جایی از اشعارش با عنوان «لعبت چنگ‌نواز» از او یاد کرده است.[۷] (تصویر۳) تمامی این صحنه‌سازی‌های بصری در اشعار نظامی را می‌توان در نقاشی‌های رضا هدایت مشاهده کرد. او توانسته است به فضایی پر قدرت در نقاشی دست یابد که در تعهد و نزدیکی با رنگ‌هایی درخشان و زندگی‌بخش شکل گرفته است. زیبایی در فضای او از خیال هنرمند سر بر می‌آورد و بر حواس بیننده می‌نشیند و مخاطب را به درون قاب‌هایش فرو‌می‌برد.
۱. رضا، هدایت. ۲۰۲۵، باغ بی‌خزان، اکریلیک روی بوم، ۷۰×۲۲۰ سانتی‌متر، نگارخانه نگار، تهران، عکس شخصی.
۲. رضا، هدایت. ۲۰۲۵، باغ بی‌خزان، اکریلیک روی بوم، ۴۰×۵۵ سانتی‌متر، نگارخانه نگار، تهران، عکس شخصی.
۳. رضا، هدایت. ۲۰۲۵، باغ بی‌خزان، جزئیات تصویر، اکریلیک روی بوم، ۷۰×۲۲۰ سانتی‌متر، نگارخانه نگار، تهران، عکس شخصی.
نویسنده: فیروزه صبوری
منابع:
۱. رضا هدایت (۱۳۴۵ ایران).
۲. زمانه (۱۳۸۶)، گفتگو با رضا هدایت درباره نمایشگاهش در گالری اثر.
۳. مرزبان، پرویز. (۱۳۹۶) خلاصه تاریخ هنر. چاپ بیست و دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، صص. ۱۱–۱۲.
۴. فرهیختگان (۱۳۹۶)، نمایشگاه رضا هدایت در گالری شیرین.
۵. ایده‌گالری (بدون تاریخ) رضا هدایت.
۶. هدایت، رضا. (۱۴۰۴) 'باغ بی‌خزان'، در کاتالوگ باغ بی‌خزان. تهران: نگارخانه نگار.
۷. نظامی، جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی. (۱۳۸۸) خمسه. بر اساس متن علمی انتقادی آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوروی (زیر نظر برتلس). تهران: ققنوس، صص. ۸۵۴-۸۶۰.
تمام منابع تصویر:
صبوری، فیروزه. (۱۴۰۴) عکس بدون عنوان از رضا هدایت [عکس]. به نمایش گذاشته شده در: باغ بی‌خزان، نگارخانه نگار، ۲۲ فروردین ۱۴۰۴.
