نشانه شناسی آشپزخانه مارثا رازلر

نقد فمینیستی از خانه‌داری و اهمیت پایدار آن

مارثا رازلر و سیاست‌های فضای خانگی

 «مارثا رازلر» [۱] به عنوان یک شخصیت محوری در هنر فمینیستی و نظریه پرداز انتقادی، به بررسی پیوندهای جنسیت، کار و قدرت، ‌نقد ساختارهای خانه‌داری محوری، رسانه‌ها، و نهادهای اجتماعی می‌پردازد. او در دهه ۱۹۷۰ هم زمان با موج دوم فمینیسم و ظهور هنر مفهومی پا به عرصه گذاشت. رازلر با تمرکز بر رسانه‌هایی چون ویدیو، عکاسی، اجرا (پرفُرمنس) و نوشتار، چارچوب‌های پدرسالارانه‌ای را به چالش می‌کشد که نقش زنان را در قلمرو خصوصی، طبیعی جلوه می‌دهند و نابرابری‌های نظام‌مند در نهادهای عمومی را آشکار می‌سازند. محور اصلی آثار او شکستن دوگانه‌هایی مانند خصوصی/عمومی، فردی/ساختاری و هنر/کنش گری است. [۲]

 تصویر ۱: مارثا رازلر، نشانه‌شناسی آشپزخانه، ۱۹۷۵، هنر ویدئویی. 

شکستن نشانه‌شناسی خانگی: نشانه‌شناسی آشپزخانه (۱۹۷۵)

ویدیوی نمادین رازلر با عنوان «نشانه‌شناسی آشپزخانه»(تصویر ۱)[۳]، رویکرد نقادانه و زیرپوستی او را تجسم می‌بخشد. با تقلید طنزآمیز از برنامه‌های آشپزی تلویزیونی، او در قالب یک زن خانه‌دار ظاهر می‌شود و ابزارهای آشپزخانه را به ترتیب الفبا فهرست می‌کند، درحالی‌که هر کدام را با حرکاتی عجیب و خشن همراه می‌سازد و کارکرد خانگی آنها را از هم می‌درد. رازلر با پیش‌بند ساده و در پس‌زمینه‌ای از یک آشپزخانه مینیمال، چاقو را به سلاح تبدیل می‌کند، وردنه را با خشونت به جلو پرتاب می‌کند، و خردکن را با شدت به کاسه‌ای فلزی می‌کوبد تا هماهنگی سنتی آشپزخانه به‌عنوان مکانی آرامش‌بخش را برهم زند. اجرای بی‌روح و زیبایی‌شناسی مینیمال او، ظاهرسازی پرداخته شده‌ی رسانه‌های جمعی را رد می‌کند و هم سو با هنر مفهومی، ایده‌ها را بر فرم ترجیح می‌دهد. [۴]

این کار که ریشه در«ارتقا سطح آگاهی» درموج دوم فمینیسم دارد، به‌نقد ایدیولوژی های دوران جنگ سرد می‌پردازد که زنان را به نقش‌های خانگی محدود می‌کرد. رازلر از نشانه‌شناسی (مطالعه نشانه‌ها و معناها) برای بازتعریف ابزار آشپزخانه به‌عنوان نمادهای زبانیِ آغشته به فرضیات پدرسالارانه‌ استفاده می‌کند. پلاکارد «مادر» در صحنه، بر کدگذاری فرهنگی کار خانگی به‌عنوان «وظیفه ذاتی زنان» تاکید دارد، درحالی‌که حرکات رازلر این ابزارها را به‌مثابه ابزارهای سرکوب، هم واقع‌گرایانه وهم استعاری برملا می‌سازد.[۵] تلفیق اجرای (پرفُرمنس) آوانگارد و نظریه فمینیستی در این ویدیو، مخاطب را به بازاندیشی درباره معناهای سیاسی نهفته در فضاهای روزمره وامی‌دارد [۶] و با شعار «شخصی سیاسی است» (هانیش، کارول، ۱۹۷۰) هم سو می‌شود. [۷]

هم‌پوشانی با نقد فمینیستی لیندا ناکلین

نقد رازلر با مقاله اثرگذار «لیندا ناکلین» [۸] با عنوان «چرا هرگز هنرمندهای زن بزرگی وجود نداشته‌اند؟» [۹] (۱۹۷۱) هم‌سویی دارد. ناکلین استدلال می‌کند که موانع نهادی، نه فقدان استعداد، زنان را از دست‌یابی به جایگاه هنری محروم کرده‌ است. او نشان می‌دهد که زنان همواره موضوع هنر بوده‌اند، نه خالق آن؛ حذفی نظام‌مند که در به‌تصویرکشیدن رازلر از آیین خانگی بازتاب می‌یابد. [۱۰] رازلر با تبدیل نمایش‌های آشپزی به روتین‌های پوچ وخشن، الگوی ایده‌آل‌گرایانه‌ی زن خانه‌دار را بر هم می‌زند، همان‌گونه که ناکلین افسانه‌ی نبوغ فردی مردانه را به چالش می‌کشد. هر دو بر نقد ساختاری، نه عاملیت فردی تاکید دارند: ناکلین سازوکارهای تعریف «عظمت هنری» را می‌شکند و رازلر نشان می‌دهد چگونه کار خانگی بی‌ارزش و نامریی می‌شود. کار آن‌ها در افشای نقش‌های اجتماعی برساخته تلاقی پیدا می‌کنند؛ اجرای تهاجمی رازلر، زنانگی منفعل را برهم می‌زند و تحلیل ناکلین پاسخ‌گویی نهادها به حذف جنسیتی را طلب می‌کند. [۱۱]

جودیث باتلر و اجرای جنسیت

نظریه اجرایی بودن جنسیت «جودیث باتلر» [۱۲] اجرای رازلر را بیشتر روشن می‌کند. باتلر استدلال می‌کند که جنسیت ذاتی نیست، بلکه از طریق تکرار کنش‌های مبتنی بر هنجارهای اجتماعی ساخته می‌شود. [۱۳] در نشانه‌شناسی آشپزخانه، رازلر در نقش مجری دهه‌ی ۱۹۵۰ در برنامه‌های آشپزی ظاهر می‌شود، اما حرکات اغراق شده و مکانیکی او چاقوزدن‌های خشن، پرتاب خیالی ملاقه انتظارات مرتبط با مادری و زندگی خانگی را برهم می‌ریزد. [۱۴] این ناهنجاری با استدلال باتلر در مورد «آشفتگی جنسیتی» [۱۵] (۱۹۹۰) هم‌راستا است که می‌گوید ساختارهای زبانی و نمادین می‌توانند به چالش کشیدن برتری‌های ناعادلانه را، ممکن سازند. [۱۶] رازلر با تبدیل ابزار آشپزخانه به سلاح، پیوند زنانگی با ابژه‌سازی منفعلانه را رد می‌کند و آشپزخانه را به مکانی برای مقاومت بدل می‌سازد. [۱۷]

اهمیت پایدار و گفتمان معاصر

 میراث رازلر در بحث‌های مربوط به کار مراقبتی، «فمینیسم همپوشان» [۱۸] و نقد ضدسرمایه‌داری ادامه دارد. کارهای او پیش درآمدی بر گفتگوهای معاصر در مورد نمایان‌سازی کار تولیدمثل و سیاست‌های بازنمایی هستند و تاکید می‌کند که «چیزی به نام بی‌سیاست وجود ندارد.» (مولزورث، ۲۰۰۰) با ادامه‌یافتن کار خانگی بدون دستمزد و نابرابری‌های جنسیتی، نشانه‌شناسی آشپزخانه همچنان یک نقد حیاتی از چگونگی شکل‌گیری نقش‌های اجرایی بر اساس انتظارات اجتماعی است. [۱۹] بااین‌حال، نقش رازلر در روایت‌های تاریخ هنر به‌ویژه در نقد نهادی که مردان را محور قرار داده کم‌رنگ شده است. این حذف، بازتاب بی‌توجهی گسترده‌تر به مضامین خانگی به‌عنوان موضوعاتی غیرمفهومی است. بااین‌وجود، تحلیل رازلر از نشانه‌شناسی رسانه‌ها، او را در «سنت دوشانی» [۲۰] در براندازی نهادها جای می‌دهد و تحلیل نظام‌های پدرسالارانه و سرمایه‌داری را گسترش می‌دهد. [۲۱] 

نتیجه‌گیری: آشپزخانه به‌مثابه مکان مقاومت

نشانه‌شناسی آشپزخانه از چارچوب تاریخی خود فراتر می‌رود و مخاطب را به مقابله با ساختارهای تداوم یابنده‌ی نابرابری جنسیتی فرامی‌خواند. رازلر یادآور می‌شود که آشپزخانه، اگرچه نماد محدودیت است، می‌تواند فضایی برای دگرگونی نیز باشد. با تکامل جنبش‌های فمینیستی، میراث او ما را به بازاندیشی درباره‌ی هنر، کنش گری، و زندگی روزمره دعوت می‌کند و ثابت می‌کند که مقاومت از دل امور پیش‌پاافتاده آغاز می‌شود.

مقاله از ملیحه نوروزی / پژوهشگر مستقل هنر

منابع:

1.        مارثا رازلر (1943 ایالات متحده) Martha Rosler

2.      مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97. [دسترسی در 15 مه 2016].

3.      نشانه شناسی آشپزخانه    Semiotics of the Kitchen

4.      مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97. [دسترسی در 15 مه 2016].

5.      گودمن، امیلی الیزابت، 'مارتا راسلر، نشانه شناسی آشپزخانه'، اسمارت هیستوری. [دسترسی در 7 مارس 2025].

6.      مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97. [دسترسی در 15 مه 2016].

7.      هانیسچ، کارول. 1970. "شخصی، سیاسی است." در یادداشت‌هایی از سال دوم: آزادی زنان، صص. 76-78.

8.      لیندا ناکلین (1931 ایالات متحده-2017 ایالات متحده)   Linda Nochlin

9.      چرا هیچ هنرمند زن بزرگی وجود نداشته است؟ 1.        Why Have There Been No Great Women Artists?

10.   ناکلین، لیندا. 'چرا هیچ هنرمند زن بزرگی وجود نداشته است؟' در فمینیسم و تاریخ هنر: پرسش از مناجات، ویرایش شده توسط نورما برودی و مری دی. گرارد (نیویرک: هارپر و رو، 1982)، صص. 145-176.

11.      ساملونگ وربوند (2016) آوانگارد فمینیستی دهه 1970: آثار از مجموعه ساملونگ وربوند، وین، 7 اکتبر 2016 - 15 ژانویه 2017، ص. 40. این نمایشگاه شامل بیش از 200 اثر بزرگ از چهل و هشت هنرمند بین المللی است.

12.    جودیث باتلر (1956 ایالات متحده) Judith Butler

13.    باتلر، جودیث، 1990. آشفتگی جنسیتی: فمینیسم و براندازی هویت. روتلج، صص. 1-25.

14.   گودمن، امیلی الیزابت، 'مارتا راسلر، نشانه شناسی آشپزخانه'، اسمارت هیستوری. [دسترسی در 7 مارس 2025].

15.   آشفتگی جنسیتی: فمینیسم و براندازی هویت Gender Trouble

16.   باتلر، جودیث، 1990. آشفتگی جنسیتی: فمینیسم و براندازی هویت. روتلج، صص. 1-25.

17.    مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97. [دسترسی در 15 مه 2016].

18.   فمینیسم تقاطعی     intersectional feminism

فمینیسم همپوشان یا تقاطعی به بررسی و تحلیل نابرابری‌ها و تبعیض‌ها از جنبه‌های مختلف مانند جنسیت، نژاد، طبقه اجتماعی و سایر هویت‌ها می‌پردازد.

19.   مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97.    [دسترسی در 15 مه 2016].

20. سنت‌های دوشانی 1.   Duchampian traditions

به رویکرد هنری Marcel Duchamp اشاره دارد که در آن کارهای هنری معمولی به چالش کشیده شده و مفاهیم جدیدی از جمله استفاده از اشیاء روزمره به عنوان هنر و بازی با انتظارات مخاطب مورد توجه قرار می‌گیرد.

 21.    مولزورث، هلن، 2000. 'کار خانه و کار هنر'، اکتبر، 92 (بهار)، صص. 71-97. [دسترسی در 15 مه 2016].

منبع تصویر و تصویر روی جلد:

1. Rosler, Martha. (1975) Semiotics of the Kitchen (Film Stills) [تصاویر ثابت عکاسی از اجرای ویدئویی].   (دسترسی در ۱۵ می ۲۰۱۶).