زیبایی ناراحت‌کننده هنر اروتیک یایویی کوساما

بینش جسورانه‌ی کوساما

« یایویی کوساما »[۱] ، هنرمند آوانگارد ژاپنی، برای دهه‌ها توجه دنیای هنر را با کارهایی جسورانه، فراگیر و اغلب تحریک‌آمیز به خود جلب کرده‌است. او که به خاطر نقاط مشهورش (پولکا دات) و اتاق‌های بی‌نهایت شناخته می‌شود، مرزهای سنتی هنر را درنوردیده و هنر، اجرا و روانشناسی را در یک دیدگاه واحد ترکیب می‌کند.[۲] در حالی که اینستالیشن ها و نقاشی‌های او تحسین گسترده‌ای را برانگیخته‌اند، مجسمه‌هایش به ویژه آن‌هایی که به موضوعات جنجالی می‌پردازند هنوز کمتر مورد بحث قرار گرفته‌اند، در حالی که بخشی حیاتی از مجموعه‌کارهای او محسوب می‌شوند.[۳] این کار، که اغلب با فرم‌های فالیک و بافت‌های عمیقا حسی مشخص می‌شوند، تابوهای اجتماعی را به چالش می‌کشند و بینندگان را به مواجهه با درک خود از مسائل جنسیت، وسواس و بدن انسان دعوت می‌کنند.[۴]

تصویر1 : یایویی کوساما، صندلی، از مجموعه‌ی انباشت شماره ۱، ۱۹۶۲.

کوساما که در دهه‌ی ۱۹۶۰ و در دوره‌ای از تحولات فرهنگی و آزادی‌های جنسی ظهور کرد، در مجسمه‌هایش مبارزات شخصی خود با سلامت روان، به ویژه اختلال وسواس فکری-عمل(OCD)، و مقاومت در برابر هنجارهای مردسالارانه را بازتاب می‌دهد. او از طریق هنر خود، آسیب‌پذیری را به قدرت تبدیل می‌کند و بدن را به عنوان مکانی برای شورش و التیام به کار می‌گیرد. این مقاله به بررسی یکی از پروژه‌های مجسمه‌سازی اروتیک کوساما، اثر «صندلی» [۵](تصویر ۱) می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این اثر مرزهای هنر را بازتعریف می‌کند، انتظارات اجتماعی را به چالش می‌کشد و همچنان در گفتمان معاصر طنین‌انداز است.[۶]

صندلی راحتی: تحول یک شی روزمره

پروژه صندلی، که بخشی از مجموعه‌ی «انباشت» [۷]کوساما می باشد و یکی از جسورانه‌ترین و نمادین‌ترین کار او محسوب می‌شود. این مجموعه که در دهه‌ی ۱۹۶۰ خلق شد، به طور برجسته‌ای از تصویرهای فالیک استفاده می‌کند، موتیفی که در کارهای کوساما تکرار می‌شود. صندلی یک شی معمولی خانگی را به یک مجسمه‌ی سوررئال و تقریبا عجیب تبدیل می‌کند و آن را با تعداد بی‌شماری برآمدگی‌های نرم و پارچه‌ای شبیه به فرم‌های فالیک می‌پوشاند. این تقابل میان آشنا و آشفته‌کننده، بینندگان را وادار می‌کند تا با ناراحتی و کنجکاوی خود مواجه شوند.[۸]

بنیان‌های روان‌شناختی: هنر به‌مثابه‌ی درمانگری

استفاده‌ی کوساما از فرم‌های فالیک در مجسمهی صندلی عمیقا تحت تاثیر تجربیات کودکی او با مسائل جنسی و مبارزاتش با سلامت روان قرار دارد. همان‌طور که او در زندگینامه‌ی خود، «شبکه ی بی‌نهایت»[۹]توضیح می‌دهد: "من هر روز با درد، اضطراب و ترس مبارزه می‌کردم و تنها روشی که برای درمان بیماری‌ام داشتم، ادامه‌ی خلق هنر بود." (کوساما، به نقل از زندگی بداهه، ۲۰۱۳) [۱۰] کوساما با استفاده‌ی مکرر از موتیف‌های فالیک، مرزهای میان وسواس و اجبار، و همچنین جذابیت و انزجار را محو می‌کند. این تنش، تجربیات شخصی او با اختلال وسواس فکری-عملی و تلاش مداومش برای مواجهه و بازپس‌گیری کنترل بر ترس‌هایش را بازتاب می‌دهد. همان‌طور که خود کوساما توضیح می‌دهد، او" شروع به ساخت آلت‌های مردانه کرد تا احساس انزجار خود نسبت به سکس را درمان کند. بازتولید این اشیا... راه او برای غلبه بر ترس بود." (کوساما، به نقل از موزه‌ی هنر مدرن، بدون تاریخ).  با تبدیل یک شی معمولی خانگی به چیزی هم‌زمان اروتیک و آشفته‌کننده، کوساما بینندگان را وادار می‌کند تا با ناراحتی خود در مواجهه با موضوعات جنسیت و بدن انسان درگیر شوند. این تعامل میان شخصی و جهانی، عمق روانشناختی و عاطفی کار او را برجسته می‌کند. [۱۱]

دوگانگی ملموس: ابژه‌ی تهی‌وار و اغواگر

استفاده‌ی کوساما از مواد نرم و خانگی، کیفیتی لمسی و شبیه به بدن ایجاد می‌کند که هم‌زمان تماس را دعوت می‌کند و ناراحتی ایجاد می‌کند.[۱۲] این دوگانگی با نظریه‌ی «انزجار»[۱۳] «جولیا کریستوا»[۱۴]، که در کتاب او با عنوان «قدرت های وحشت : مقاله‌ای درباره‌ی انزجار» [۱۵](۱۹۸۰) مطرح شده‌است، هم‌خوانی دارد. کریستوا انزجار را به عنوان حالت روانیِ هم‌زمان دفع شدن و مجذوب شدن توسط چیزی توصیف می‌کند که مرزهای میان خود و دیگری را برهم می‌زند و اغلب شامل موضوعاتی مانند بدن، زوال و تابو می‌شود.[۱۶] درمجموعه کوساما، فرم‌های فالیک که هم آشنا و هم عجیب‌وغریب هستند این تنش را تجسم می‌بخشند و بینندگان را به مواجهه با ناراحتی خود در برابر مرزهای بدن انسان و هنجارهای اجتماعی دعوت می‌کنند. [۱۷]

میان جنبش‌ها: کوساما و مینیمالیسم

مجموعه‌ی انباشت کوساما در تقاطع جالبی میان کار او و جنبش مینیمالیسم در حال ظهور قرار دارد. این مجموعه شامل مبلمانی از قبل ‌ساخته شده می باشد که‌ با برآمدگی‌های کوچک و دوخته‌شده پوشانده شده‌است. الگوهای تکراری که پیش‌از این به صفحه‌ی نقاشی محدود می‌شدند، اکنون به فضای سه‌بعدی گسترش یافته‌اند و اشیا روزمره را دربر می‌گیرند. از نظر استعاری، این برآمدگی‌ها اغلب به عنوان فرم‌های فالیک تفسیر می‌شوند و بازتابی از مواجهه‌ی کوساما با اضطراب‌های جنسی خود هستند. با این حال، فراتر از تشدید روانشناختی، این مجموعه از طریق حضور فیزیکی قوی‌اش نیز بینندگان را به چالش می‌کشد. رابطه‌ی کوساما با مینیمالیسم پیچیده و اغلب متناقض است. در حالی که مجموعه‌ی انباشت او بر تکرار و سریالیته تاکید می‌کند مشخصه‌ای که با مینیمالیسم مشترک است رویکرد او از نظر لحن و هدف به طور قابل توجهی متفاوت است. « دونالد جاد»[۱۸] درمقاله‌ی تاثیرگذار خود با عنوان «اشیا خاص» [۱۹] (۱۹۶۵) به ابعاد روانکاوانه‌ی کار کوساما توجهی نکرده و مجسمه‌های او را صرفا به عنوان «اشیا عجیب»[۲۰] توصیف می‌کند. [۲۱]  

فراتر از مینیمالیسم: امر شخصی در تکرار

«رابرت موریس»[۲۲] در مجموعه‌ی مقالات خود با عنوان «یادداشت‌هایی درباره‌ی مجسمه‌سازی» [۲۳] (۱۹۶۶)، که سهمی کلیدی در مینیمالیسم محسوب می‌شوند، ایده‌های جاد را از منظر پدیدارشناختی توسعه می‌دهد و بر تعامل بدنی بیننده با اثر هنری تاکید می‌کند. با این حال، کار کوساما در برابر چنین تحلیل‌های بی‌طرفانه‌ای مقاومت می‌کند؛ مجموعه او بسیار شخصی هستند و از حس و طنزی برخوردارند که درهندسه‌های خشک و بی‌روح هم‌ دوره‌ای‌های مینیمالیست او مانند «فرانک استلا» [۲۴] یا «آد رینهارت» [۲۵] به ندرت دیده می‌شود.[۲۶]   

 میراث و تاثیرگذاری: پیوندهای پسامینیمالیستی

کار کوساما همچنین با دغدغه‌های پست‌مینیمالیسم هم‌خوانی دارد و از آن فاصله می‌گیرد. در حالی که مینیمالیسم اغلب تولید صنعتی و سیستم‌های غیرشخصی را تداعی می‌کند، تکرار در کار کوساما عملکردی درمانی و صمیمی‌تر دارد. فرآیند وسواس‌گونه و پرزحمت او، شیفتگی مدرنیسم به نوآوری را بی‌ثبات می‌کند، حتی در حالی که او مرزهای نوآوری زیبایی‌شناختی را گسترش می‌دهد. این تنش، روایت‌های خطی تاریخ هنر را پیچیده می‌کند و کار او را در گفت‌وگو با مینیمالیسم و پیامدهای آن قرار می‌دهد. ارتباط او با هنرمندان پست‌مینیمالیست مانند «اوا هسه»[۲۷] و «کارولی اشنیمن»[۲۸] نیز تاثیر او را برجسته می‌کند. مانند هسه، کوساما به بررسی ارگانیک و پوچ‌گرایی می‌پردازد، در حالی که اجراهای مشارکتی او رویکرد مقابله‌جویانه‌ی اشنیمن به بدن و جنسیت را بازتاب می‌دهد. در عین حال، سهم او در «هنر پاپ آمریکایی»[۲۹] و «هنر انتزاعی هندسی»[۳۰] اروپایی، جایگاه او را به عنوان چهره‌ای محوری در هنر قرن بیستم تثبیت کرده‌است. در حالی که مجموعه‌ی انباشت او دریچه‌ای جذاب برای بررسی رابطه‌اش با مینیمالیسم و پست‌مینیمالیسم فراهم می‌کند، اهمیت ماندگار کوساما در توانایی او برای خلق کارهایی است که همچنان به چالش کشیدن، مجذوب کردن و فراتر رفتن از مرزهای هنری ادامه می‌دهند. [۳۱]

مقاله از ملیحه نوروزی / پژوهشگر مستقل هنر

منابع:

1. یاسویی کوساما (1929 ژاپن) Yayoi Kusama

2. هنر ذن، 'یاسویی کوساما: انقلابی خال‌خالی در هنر'، هنر ذن,  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

3. آرتدکس، 'شیفته‌ی خال‌ها: کاوش بی‌پایان یاسویی کوساما در بیکرانگی'، آرتدکس,  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

4. دیدگاه‌های مسترورکس، 'درک جنسیّت در هنر یاسویی کوساما'، دیدگاه‌های مسترورکس,  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

5. صندلی راحتی The Armchair

6. سرمقاله آرتسی، '6 اثری که صعود یاسویی کوساما به اوج شهرت هنری را توضیح می‌دهند'، آرتسی,  بازدید شده در 10 اکتبر 2023.

7. مجموعه تجمع Accumlation series

8. کوساما، یاسویی، اتاق آینه‌ای بیکران - روح میلیون‌ها سال نوری دورتر (2013)، رسانه ترکیبی، موزه هنر مدرن (MoMA)،  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

9. شبکه بیکران Infinity Net

10. زندگی بداهه، 'زندگی یاسویی کوساما در نوآوری و بازآفرینی'، زندگی بداهه، 21 نوامبر 2013،  بازدید شده در 18 فوریه 2025.

11.  موزه هنرهای مدرن، "یاسویی کوساما. صندلی راحتی،" MoMA, بدون تاریخ،  بازدید شده در 20 فوریه 2025.

12. دیدگاه‌های مسترورکس، 'درک جنسیّت در هنر یاسویی کوساما'، دیدگاه‌های مسترورکس,  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

13. ابجکشن Abjection

14. جولیا کریستوا (1941 بلغارستان)  Julia Kristeva

15. قدرت‌های وحشت: مقاله‌ای در مورد ابجکشن، 1980

16. کریستوا، جولیا، قدرت‌های وحشت: مقاله‌ای در مورد ابجکشن (نیویورک: انتشارات دانشگاه کلمبیا، 1982)، صص. 1-6.

17. دیدگاه‌های مسترورکس، 'درک جنسیّت در هنر یاسویی کوساما'، دیدگاه‌های مسترورکس,  بازدید شده در 15 اکتبر 2023.

18. دونالد جاد (1928-1994 ایالات متحده) Donald Judd

19. اشیاء خاص (1965) Specific Objects

20. اشیاء عجیب strange objects

21. جاد، دونالد، «اشیاء خاص»، سالنامه هنری 8 (1965)، تجدید چاپ در نوشته‌های کامل 1959–1975 (هالیفاکس: انتشارات کالج هنر و طراحی نوا اسکوشیا، 1975)، صص. 181–89.

22. رابرت موریس (1931-2018 ایالات متحده) Robert Morris

23.  یادداشت‌هایی درباره مجسمه‌سازی، 1966

24.  فرانک استلا (1936-2024 ایالات متحده) Frank Stella

25. آد راینهارت (1913-1967 ایالات متحده) Ad Reinhardt

26. موریس، رابرت، «یادداشت‌هایی درباره مجسمه‌سازی»، تجدید چاپ در گرگوری باتوک (ویرایش)، هنر مینیمال: مجموعه‌ای انتقادی (نیویورک: E.P. Dutton, 1968)، صص. 222–35.

27. اوا هسه (1936-1970 آلمان) Eva Hesse

28. کارولی اشنیمن (1939-2019 ایالات متحده) Carolee Schneemann

29. هنر پاپ آمریکایی American Pop art

30. هنر بتن اروپایی European concrete art

31. زلوانسکی، لین و لورا هاپتمن، در عشق برای همیشه: یاسویی کوساما، 1958–1968 [کاتالوگ نمایشگاه] (لس آنجلس: موزه هنر شهرستان لس آنجلس، 1998)، صص. 80-187.

منابع تصاویر و تصویر روی جلد:

1. صندلی راحتی (از مجموعه شماره 1) یاسویی کوساما در MoMA.