هنرمندان زن ایرانی بازار هنر را تسخیر کرده‌اند - شیرین نشاط
هنرمندان زن ایرانی پیشرو رکوردهای قیمت را می شکنند
مطالعه‌ای بر سلطه بازار شیرین نشاط
بازار هنر معاصر ایران شاهد پدیده‌ای کم‌نظیر بوده است: هنرمندهای زن اکنون بالاترین قیمت‌های حراجی در تاریخ هنر این کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در میان این پیشگامان-آینه‌کاری‌های هندسی منیر فرمانفرمائیان، انتزاع‌های خوشنویسی‌گونه‌ی فریده لاشایی، هنر دیجیتال و اینستالیشن‌های سیاسی پروستو فروهر، فرم‌های خطیِ گلناز فتحی، و همچنین هنرمندهایی چون فرح اصولی، شادی قدیریان و پوران جین‌چی -هیچ‌کس به اندازه‌ی شیرین نشاط موفقیت پایدار تجاری نداشته است.[۱] این مقاله، به عنوان نخستین بخش از مجموعه‌ای که به پرفروش‌ترین هنرمندان زن ایرانی می‌پردازد، تحلیل می‌کند که چگونه عکس‌ها و ویدیوهای سیاسی نشاط به دارایی‌های بلو-چیپ تبدیل شده‌اند و کارهای او به‌طور مداوم در حراجی‌های ساتبیز، کریستیز و فیلیپس به بالاترین قیمت‌ها دست یافته‌اند و او را به چهره‌ای تاثیرگذار هم در عرصه هنری و هم در بازار بدل کرده‌اند .با بررسی سوابق حراج‌ها، تاریخچه‌ی نمایشگاه‌ها و روندهای مجموعه‌داران، این تحقیق نشان می‌دهد که چگونه نشاط و هم‌عصرانش در تقاطع ارزش هنری و تقاضای بازار حرکت می‌کنند.
نقاط کلیدی بحث:
- رهبری بازار: مقایسه‌ی قیمت‌های حراجی نشاط با دیگر هنرمندهای زن برتر ایرانی.
- اعتبار نهادی: نقش خرید موزه‌ها در افزایش ارزش تجاری کارها.
- سرمایهی فرهنگی: چرا کارها با محتوای سیاسی به قیمت‌های ممتاز دست می‌یابند؟
- موانع بازار: چالش‌های فروش خصوصی کارهای اجرایی و ویدیوآرت.
رکوردهای حراجی و ارزش بازارِ شیرین نشاط: بررسی موفقیتِ تجاری در هنر معاصر
شیرین نشاط (متولد ۱۳۳۶) از برجسته‌ترین هنرمندهای معاصر ایرانی‌تبار است که کارهایش به کاوش در مضامین جنسیت، هویت و تعارضات سیاسی می‌پردازد. عکس‌ها و ویدیو اینستالیشن‌های او به موفقیت تجاری چشمگیری در بازار جهانی هنر دست یافته‌اند، به‌طوری‌که برخی کارهایش در حراجی‌ها به قیمت‌های بسیار بالایی به فروش رسیده‌اند. با استناد به داده‌های تاییدشده‌ی حراجی‌ها و خریدهای نهادی، این مطالعه مروری جامع بر جایگاه تجاری برجستهی نشاط در هنر معاصر ارائه می‌دهد.
هنر شیرین نشاط، که ریشه در دینامیک اجتماعی-سیاسی ایران پس از انقلاب دارد، مورد تحسین بین‌المللی قرار گرفته است. کارهای او، به ویژه از سری‌های «زنان الله» (۱۹۹۷-۱۹۹۳)[۲] و «تک‌گویی» (۱۹۹۹)[۳]، به شدت مورد توجه مجموعه‌داران و نهادهای هنری قرار گرفته‌اند. درحالی‌که عکس‌های او سوابق حراجی مستند شده‌ای دارند، ویدیو اینستالیشن‌هایش مانند «آشفتگی» (۱۹۹۸)[۴] به دلیل محدود بودن تعداد نسخه‌ها و فروش‌های خصوصی، چالش‌هایی در ارزش‌گذاری بازار ایجاد می‌کنند.[۵]
تصویر ۱: شیرین نشاط، زنان الله، ۱۹۹۴، مرکب روی عکس، ۱۲ × ۹ اینچ (۳۰٫۵ × ۲۲٫۹ سانتیمتر).
برترین رکوردهای حراجی کارهای شیرین نشاط
۱. مجموعه‌ی «زنان الله» (بدون عنوان)، (۱۹۹۴)
· خانه‌ی حراج: ساتبیز دبی (۲۰۰۸)
· قیمت فروش: ۲۱۷٬۰۰۰ دلار (برآورد اولیه: ۱۰۰٬۰۰۰–۱۵۰٬۰۰۰ دلار)
جزییات: این عکس که بخشی از مجموعه‌ی نمادین زنان الله نشاط است، حاوی خوشنویسی فارسی روی تصویر زنی با حجاب است. فروش این کار فراتر از انتظارات بود که نشان‌دهنده‌ی تقاضای قوی برای تصویرهای سیاسی اوست. (تصویر ۱)[۶]
۲. «سکوت سرکش» (۱۹۹۴)[۷]
· خانه‌ی حراج : کریستیز دبی (۲۰۰۸)
· قیمت فروش: ۱۹۳٬۰۰۰ دلار (برآورد اولیه: ۸۰٬۰۰۰–۱۲۰٬۰۰۰ دلار)
تصویر ۲: شیرین نشاط، سکوت سرکش، ۱۹۹۴، مرکب روی عکس، ۱۲ × ۹ اینچ (۳۰٫۵ × ۲۲٫۹ سانتیمتر).
جزییات: یکی دیگر از کارهای برجسته از مجموعه‌ی زنان الله که شعر فارسی را در کنار تصویرِ زن‌های مسلح قرار می‌دهد و نقد نشاط از نقش‌های جنسیتی در جامعه‌های اسلامی را تقویت می‌کند. (تصویر ۲)[۸]
۳. «تک‌گویی» (۱۹۹۹)
· خانه‌ی حراج: فیلیپس لندن (۲۰۱۴)
· قیمت فروش: ۳۶۵,۰۰۰ دلار (برآورد اولیه: ۲۰۰,۰۰۰–۳۰۰,۰۰۰ دلار)
تصویر ۳: شیرین نشاط، بی عنوان (از مجموعه‌ی تک‌گویی)، ۱۹۹۹، عکس سیاه وسفید، مرکب، ۴۰ × ۳۰ اینچ (۱۰۱٫۶ × ۷۶٫۲ سانتیمتر).
جزئیات: این کارِ عکاسی در ابعاد بزرگ از مجموعه‌ی تک‌گویی، به بررسی موضوعات تبعید و جابجایی فرهنگی می‌پردازد که با مخاطبان دور از وطن، ارتباط عمیقی برقرار می‌کند. (تصویر ۳)[۹]
۴. «عبور» (۲۰۰۱)[۱۰]
· خانه‌ی حراج: ساتبیز نیویُرک (۲۰۲۱)
· قیمت فروش: ۴۴۱,۰۰۰ دلار (برآورد اولیه: ۳۰۰,۰۰۰–۵۰۰,۰۰۰ دلار)
تصویر ۴: شیرین نشاط، بی عنوان (از مجموعه‌ی عبور)، ۲۰۰۱، چاپ سیباکروم، ۳۸٫۷ × ۶۰ اینچ (۹۸٫۴ × ۱۵۲٫۴ سانتیمتر).
جزییات : این تصویرِ تامل‌برانگیز از مجموعه‌ی عبور، به بازتاب موضوعات سوگواری و آیین‌ها می‌پردازد و جایگاه نشاط را در عکاسیِ معاصر بیش از پیش تثبیت کرد. (تصویر ۴)[۱۱]
۵. «آشفتگی» (۱۹۹۸) - برآورد ارزش در بازار خصوصی
اگرچه اینستالیشن ویدیویی آشفتگی - برنده‌ی شیر طلایی - هرگز در حراج عمومی عرضه نشده است، اما ارزش آن در معاملات خصوصی بیش از ۷۰۰,۰۰۰ دلار برآورد می‌شود. (آرت تاکتیک، ۲۰۲۳، صفحه ۳۴) بااین‌حال، به دلیل ماهیت غیرشفاف فروش کارهای ویدیویی، این رقم همچنان جنبه‌ی تخمینی دارد. (تصویر ۵)[۱۲]
تصویر ۵: شیرین نشاط، آشفتگی، ۱۹۹۸، چیدمان ویدیویی سیاه وسفید (مدت: ۱۰ دقیقه).
عوامل محرک در موفقیتِ بازار شیرین نشاط
۱. پذیرش نهادی
برگزاری نمایشگاه‌های کارهای نشاط در موزه‌های معتبری چون «تیت مدرن، گوگنهایم و هِرشُرن»[۱۳]، موجب افزایش چشمگیر توجه بازار به مجموعه‌های او شده است. جالب اینکه خریدهای نهادی معمولا مقدمه‌ای برای افزایش تقاضا در میان مجموعه‌داران خصوصی محسوب می‌شود. (دفتری، ۲۰۱۳، صفحه. ۱۷۲-۱۷۵)[۱۴]
۲. مضامین سیاسی و فمینیستی
کارهای نشاط با گفتمان‌های پسااستعماری و فمینیستی درگیر می‌شوند، ویژگی‌ای که توجه مجموعه‌دارانِ علاقه‌مند به هنر معاصر خاورمیانه را جلب می‌کند. (دَباشی، ۲۰۱۰، صفحه. ۳۱۲-۳۱۵) این بُعد مفهومی، کارهای او را به کالاهای فرهنگی ارزشمندی تبدیل کرده که هم ارزش هنری و هم سرمایه‌گذاری دارند.[۱۵]
۳. تیراژ محدود
بسیاری از عکس‌های نشاط در شمارگان محدود (معمولا کمتر از ۱۰ نسخه) منتشر می‌شوند که این امر منجر به ایجاد کمیابی در نسخه‌ها و در نهایت، افزایش ارزش حراجی آنها می‌شود. (گالری گلدستون، ۲۰۲۳، صفحه. ۸) این رویکرد هوشمندانه، کارهای او را به کالاهایی کمیاب تبدیل کرده است.[۱۶]
چالش‌های تایید فروش‌های خصوصی
برخلاف کارهای نقاشی، ویدیو اینستالیشن‌هایی مانند آشفتگی، بدون افشای عمومی قیمت، معمولا از طریق گالری‌ها مانند گالری گلدستون[۱۷] به فروش می‌رسند یا توسط موزه‌ها خریداری می‌شوند. در حالی که سوابق حراجی عکس‌های او به خوبی مستند شده‌اند که فروش‌های خصوصی متکی بر منابع ثانویه هستند و این امر ارزش‌گذاری دقیق را دشوار می‌سازد.[۱۸]
رکوردهای حراجی شیرین نشاط نشان‌دهنده‌ی حضور قدرتمند او در بازار هنر، به ویژه در حوزه عکاسی است. اگرچه کارهای ویدیویی او در داده‌های فروش عمومی کمتر دیده می‌شوند، اما اهمیت فرهنگی این کارها موجب تقاضای بالا در میان مجموعه‌داران خصوصی شده است. برای درک کامل‌ترروند بازار کارهای او، تحقیقاتِ آینده می‌بایست معاملات گالری‌ها و خریدهای نهادی را نیز مورد بررسی قرار دهند.
مقاله از ملیحه نوروزی / پژوهشگر مستقل هنر
منابع:
1. آرت‌چارت (2023) بازار هنرمندان زن ایرانی: تحلیل حراجی. (دسترسی در: 26 خرداد 1403).
2. زنان الله (1993–1997) Women of Allah
3. تک‌گویی (1999) Soliloquy
4. آشفتگی(1998) Turbulent
5. Middle East Quarterly (2015) 'هنرمندان زن ایرانی در بازار جهانی'، Michigan Quarterly Review, 38(2), pp. 207-215. (دسترسی در: 26 خرداد 1403).
6. ساتبیز (2008)، فروش هنر مدرن و معاصر خاورمیانه [کاتالوگ حراج]. 29 اکتبر 2008، دبی.
7. سکوت سرکش، (1994) Rebellious Silence
8. کریستیز (2008) هنر مدرن و معاصر عرب، ایرانی و ترکی. [کاتالوگ حراج] 30 آوریل 2008، دبی، لات 24. (دسترسی در: 26 خرداد 1403).
9. فیلیپس (2014) فروش شبانه هنر معاصر. [کاتالوگ حراج] 14 اکتبر 2014، لندن، لات 18. (دسترسی در: 26 فروردین 1404).
10. عبور (2001)
11. ساتبیز (2021) هنر مدرن و معاصر خاورمیانه. [کاتالوگ حراج] 28 آوریل 2021، نیویرک، لات 112. (دسترسی در: 26 خرداد 1403).
12. آرت‌تاکتیک (2023) گزارش بازار هنر معاصر خاورمیانه: بررسی سالانه 2022-2023. لندن: ArtTactic Ltd.، ص. 34. شابک: 978-1-916072-34-2.
13. تِیت مدرن، موزه گوگنهایم و موزه هرشرن
14. دفتری، فرشته. (2013) ایران بازآفرینی‌شده: هنرهای تجسمی ایران در قرن بیستم. لندن: I.B. Tauris، ص. 172-175. شابک: 978-1-78076-506-3.
15.دباشی، حمید. (2010) استادان و شاهکارهای سینمای ایران. واشنگتن دی سی: Mage Publishers، ص. 312-315. شابک: 978-0-934211-75-7.
16. گالری گلدستون (2023) شیرین نشاط: فهرست Raisonné از نسخه‌ها (1993-2023). نیویورک: گالری گلدستون، ص. 8. [انتشارات داخلی گالری].
17. گالری گلدستون
18. هوروویتز، نوح. (2022) هنر معامله: هنر معاصر در بازار مالی جهانی. ویرایش تجدید نظر شده. نیویرک: Phaidon Press، ص. 112-115. شابک: 978-0-7148-8025-6.
منابع تصاویر:
منبع تصویر 1: شیرین نشاط، زنان الله شماره 30 – Artsy
منبع تصویر 2: شیرین نشاط، سکوت سرکش – Smarthistory
منبع تصویر 3: شیرین نشاط، مجموعه تک‌گویی (آب بالای سر) – حراج عکس ساتبیز (2024)
منبع تصویر 4: یادداشت: شیرین نشاط – آثار هنری – Darz.Art مجله
منبع تصویر 5: شیرین نشاط، متلاطم – Artsy
منبع تصویر جلد:
موزه ملی زنان در هنر (NMWA) (بدون تاریخ) [تصویر جلد: شیرین نشاط] [تصویر آنلاین]. (دسترسی در: 29 اردیبهشت 1403).
